قبالاً توضیح گردید که معاهده دیورند با وفات امیرعبدالرحمان خان از اعتبار افتاد و زیر فشار انگلیس‌ها امیر حبیب الله خان ناگزیر به تعهد اعتبار آن درسال ۱۹۰۵م گردید که با مرگ وی این تعهد در سال ۱۹۱۹م نیز از اعتبار ساقط می‌شود و انگلیس‌ها تمدید اعتبار آن را در توافق آتش بس ۸ آگست ۱۹۱۹م راولپندی می‌گنجانند.
متعاقبأ معاهده موقت سه سال ۱۹۲۱ کابل جانشین معاهده راولپندی می‌گردد. دولت‌های بریتانیا و افغانستان تا سال 1949 به تطبیق معاهدۀ سال 1921 کابل وفادار باقی بودند تا اینکه بعد از ایجاد دولت پاکستان، و بخصوص در اعتراض به بمباران قسمت‌هایی از ولایت پکتیا توسط پاکستان، دولت افغانستان در لویه جرگه سال 1949م تمام معاهدات با دولت هند بریتانیایی را ملغی اعالم کرد. در همان وقت نماینده افغانستان کوشید تا موضوع در شورای امنیت ملل متحد مطرح گردد اما با مخالفت امریکا از طرح آن جلوگیری شد. بنابرآن با تطبیق ماده چهاردهم معاهده سال ۱۹۲۱کابل دولت افغانستان این معاهده را ملغی اعلان نموده و بر این اساس میعاد اعتبار معاهده دیورند و توافق‌های مربوطه بعدی خاتمه می‌یابد.
ادعای احمد سعیدی که گویا مطابق به مواد ۶۹ و ماده ۷۴ منشور سازمان ملل متحد معاهده دیورند تابع زمان است و چون بیش از صد سال از آن گذشته یک موضوع حل شده می‌باشد یک ادعای کاملاً غلط و بی‌بنیاد است. در مواد مذکور و هیچ ماده و بخش دیگر منشور سازمان ملل متحد آنچه که آقای احمد سعیدی در مورد میعاد معاهدات بین المللی ادعا می‌کند وجود ندارد. آقای سعیدی این مواد را شخصاً نخوانده و یا اینکه از دیگران اشتباه شنیده است. ماده ۶۹ تا به ماده ۷۲ منشور سازمان ملل متحد به فصل دهم تعلق دارند که مربوط به شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد می‌شود.[xv] ماده ۷۴ هم به موضوع میعاد معاهدات ارتباط ندارد. [xvi]
آنچه را که می‌توان در نظر گرفت کنوانسیون ۱۹۶۹ ملل متحد منعقدۀ ویانا مربوط معاهدات می‌باشد (Treaty ,’VCLT – United Nations1969Vienna Convention of Law of Treaties Series)
که مادهء ۴۵ آن معاهدات منعقده بعد از سال ۱۹۶۹ را تابع زمان می‌نمایند. این کنوانسیون به ماقبل خود رجعت نمی‌کند بنابرآن بر معاهده دیورند و معاهده سال ۱۹۲۱ کابل قابل تطبیق نیست. [xvii]
4- موقف دولت‌های بعدی افغانستان و سایر ممالک در مورد خط دیورند
۴-۱ موقف دولت‌های افغانستان
بعد از گذشت نزدیک به هفتاد سال اعلامیۀ 1949 دولت افغانستان در مورد لغو معاهدات با هند بریتانیایی هنوز هم به قوت خود باقی است. در آن زمان دولت امریکا از ارجاع این منازعه به سازمان ملل متحد جلوگیری نمود. از آن سال به این طرف هیچ دولت افغانستان به شمول دولت‌های سلطنتی، جمهوری داوود خان، جمهوری دموکراتیک پرچم-خلق-وطن، جمهوری اسلامی مجددی، جمهوری اسلامی ربانی-مسعود، امارت اسلامی طالبان، و دولت جمهوری اسلامی موجوده افغانستان خط دیورند را به عنوان سرحد رسمی بین المللی افغانستان به رسمیت نشناخته‌اند.
۴-۲ موقف دولت بریتانیه
پس از آنکه شاه محمود خان در سال 1946 به صدارت رسید، نامه‌هایی به دولت بریتانیا فرستاد و خواستار تعیین سرنوشت پشتون‌های آن طرف خط دیورند شد، او در بحبوحه تقسیم و استقلال هندوستان در نامه‌های خود از بریتانیا خواسته بود: “برای پشتون‌ها و بلوچ‌ها هم فرصت داده شود تا حکومت خود را تشکیل دهند یا به افغانستان بپیوندند”.
اما دولت بریتانیا در برابر درخواست‌های شاه محمود نوشت: “سؤال سرحدات آزاد حل و فصل شده است و خط دیورند به حیث یک سرحد و حد فاصل بین المللی شناخته شده است. پیمان ۱۹۲۱(۱۳۰۰ هجری شمسی) هنوز مورد تطبیق و موجود است که خط قبلی دیورند را دوباره تأیید می‌کند” و همچنین به افغانستان هشدار داده بود، “پس از تحویل قدرت از حکومت هند بریتانیایی به هند و پاکستان، از هرگونه دخالت و اعمال تحریک‌آمیز خودداری کند”.
۴-۳ موقف دولت پاکستان در مورد خط دیورند
کشور پاکستان نیز در نخستین روزهای تشکیل خود در برابر ادعای افغانستان اعلان کرد:
“خط دیورند که در معاهده سال ۱۸۹۳ مشخص شده است، به حیث مرز بین المللی قابل اعتبار است که متعاقباً در چندین موارد، جانب افغانستان آن را تأیید نموده است. نقشه این خط بین المللی به هرگونه ادعای جانب افغانی در مورد خودمختاری ارضی یا نفوذ برمردم شرق دیورند نقطه پایان گذاشته است. پاکستان بمثابه دولت جانشین هند بریتانوی مالک کامل این منطقه و مردم آن می‌باشد، حق و مسئولیت یک دولت جانشین را به دوش دارد”.
افغانستان تنها کشوری بود که به عضویت پاکستان در سازمان ملل رای منفی داد. عبدالحسین عزیز نماینده افغانستان در سازمان ملل ابتدا در ۳۰ سپتامبر ۱۹۴۷ به عضویت پاکستان در سازمان ملل رای منفی داد و ادعا کرد افغانستان ایالت سرحد شمال غربی را به عنوان بخشی از خاک پاکستان نمی‌پذیرد و تا زمانیکه شرایط آزاد برای خودمختاری مردم این ایالت در پیوستن به پاکستان یا استقلال سرزمین‌شان مساعد نشود، افغانستان از این موقف خود دست نخواهد کشید. اما سپس نماینده مذکور در ۲۰ اکتبر ۱۹۴۷ به عضویت پاکستان در سازمان ملل رأی مثبت داد و ابراز امیدواری کرد که هر دو کشور اختلافات خود را از راه مذاکره و دیپلماتیک حل کنند.
در اواسط نوامبر ۱۹۴۷ گفتگوهایی میان افغانستان و پاکستان در خصوص منازعه دیورند در کراچی صورت گرفت. در این گفتگوها نجیب الله خان نماینده افغانستان از عدم شناسایی موافقت‌نامه دیورند و بازگردانی سرزمین‌های از دست‌رفته در این معاهده صحبت نکرد و اکثر خواسته‌ها در محور اعطای حق خود مختاری به قبایل آزاد سرحدی، ارتقای سطح مادی و معنوی زندگی پشتون‌ها در پاکستان و نامگذاری ایالت شمال غربی به نامی که معرف هویت قومی آن‌ها باشد، خلاصه می‌شد.
با افزایش جنگ سرد میان افغانستان و پاکستان، کشور پاکستان در ۱۲ جون ۱۹۴۹ قریه مغلگی پکتیا را بمباران کردند که در اثر آن ۲۳ نفر کشته شدند. سپس شورای ملی افغانستان و لویه جرگه تمام معاهدات قبلی افغانستان به شمول توافقنامه دیورند با حکومت هند بریتانیایی را ملغی اعلان کرد.
باآنکه دولت پاکستان رسمآ در ظاهر قضیه دیورند را حل‌شده و مسدود می‌داند (خط دیورند یک قضیۀ حل‌شده است، روزنامه تریبیون اکسپرس پاکستان به نقل از وزارت خارجه پاکستان 2012[xviii]) اما در باطن همواره کوشیده است دولت‌های افغانستان رسماً این خط را به عنوان سرحد بین الملی میان دو کشور به رسمیت بشناسند.
ادامه دارد…
نویسنده: نور احمد خالدی
