بخش سوم
4-3 موافقتنامه 8 اگست سال 1919 راولپندی
معاهدۀ راولپندی در ذات خود یک معاهدۀ موقتی آتش‌بس بود و قرار بود بعداً به امضای یک معاهدۀ دوستی میان دوطرف در کابل بینجامد. بعد از توافق بر سر متن معاهده راولپندی رئیس هیئت افغانی علی احمد خان اعتراض می‌کند که در مسوده معاهده هیچ اشاره به استقلال افغانستان نشده است. در مقابل سر الفرد همیلتون گرانت، وزیر خارجه دولت هند بریتانیایی و رئیس هیئت انگلیسی در مکتوبی عنوانی علی احمد خان رئیس هیئت افغانی که به حیث ضمیمۀ شماره دوم رسماً به معاهده اضافه شد مواد آتی را تآیید می‌کند که با امضای معاهده آتش‌بس راولپندی در 8 اگست سال 1919:
- انگلیستان آزادی افغانستان را در اجرای امور داخلی و خارجی خود به رسمیت شناخته؛
- سب‌ستی یا کمک پولی دولت انگلستان به افغانستان خاتمه یافته؛
- تمام معاهدات قبلی امیران افغانستان با دولت هند بریتانیایی فسخ شده اعلان گردیدند؛ و
- واردات اسلحه توسط افغانستان از طریق هندوستان ممنوع اعلان شد.
سر الفرد همیلتون گرانت (Grant Sir Alfred Hamilton Foreign Secretary of Government of India 1914-1919) وزیر خارجه دولت هند بریتانیایی رئیس هیئت انگلیسی در مذاکرات صلح راولپندی بود و ریاست هیئت افغانستان را علی احمد خان (پسر کاکای امان الله خان) به عهده داشتند. یک‌تعداد نویسنده‌گان منجمله لویی دوپری معتقدند که گرانت به عنوان یک دیپلومات کارگشته قادر شد از علی احمد خان امتیازات بگیرد. به خصوص پشتون‌های مناطق غرب دریای سند با این توافق راضی نبودند. حتی گفته می‌شود که امان الله خان با مفاد این توافق کاملاً خوشنود نبود و علی احمد خان را از وظیفه‌اش برکنار کرد و از خسر خود محمود طرزی خواست تا منبعد ریاست مذاکرات با انگلیس‌ها را بگیرد. علی احمد خان سرنوشت نافرجامی دارد و به امر امیر حبیب الله کلکانی در سال 1929 در کابل به توپ پرانده و اعدام شد.
در مادۀ پنجم موافقتنامه راولپندی معاهدۀ دیورند “طوریکه از جانب امیر متوفی قبول شده بود” باز هم تأیید می‌گردد (:Historical Dictionary of Afghanistan, p 456, Ludwig W. Adamec.). باید بخاطر آورد که معاهدۀ راولپندی زیر تهدیدهای شدید دولت هند بریتانیایی به امضآ رسید. تهدیدهای انگلیستان در مذاکرات راولپندی شامل اقدامات آتی بود:
- اشغال جلال آباد؛
- ادامۀ کنترول سیاست خارجی توسط بریتانیا؛
- قطع راه‌های تجارتی افغانستان؛ و
- قبولی بریتانیا به مثابه دولت برتر و ترجیحی در تمام روابط خارجی.
5-3 کنفرانس میسوری هند 17 اپریل تا 18 جوالی 1920
معاهدۀ راولپندی در ذات خود یک معاهدۀ موقتی آتش‌بس بود و تمام مسایل مورد اختلاف جانبین را نتوانست احتوا نماید. در حقیقت برای رسیدگی به این مسایل یک کنفرانس در میسور میان نماینده‌گان دولت افغانستان، به ریاست محمود طرزی، وزیر خارجه و خسر امان الله خان و دولت هند بریتانیایی دایر شد که به کدام نتیجه نرسید.
قبایل آن‌طرف خط دیورند معاهدۀ اگست سال 1919 را به مثابه یک معاهدۀ آتش‌بس نگریسته و انتظار داشتند هرگاه انگلیس‌ها به تقاصاهای دولت افغانستان گردن ندهد جنگ دوباره اغاز شود.
6-3 معاهدۀ سال 1921م کابل میان دولت‌های انگلیستان و افغانستان
معاهدۀ 22 نوامبر سال 1921 میان دولت‌های انگلیستان و افغانستان (Anglo-Afghan Treaty of 1921) [xii]اولین معاهده است که میان دولت افغانستان و دولت بریتانیه انعقاد می‌یابد. تمام معاهدات قبلی میان دولت هند بریتانیایی و امیران افغانستان منعقد می‌گردید نه با دولت افغانستان و از همین لحاظ از جانب انگلیستان این‌ها معاهدات شخصی با امیران افغانستان تلقی شده و با عزل یا مرگ امیران منتفی تلقی می‌گردیدند. هدف انگلیس‌ها از این پالیسی آن بود که خود را مقید به هیچ معاملۀ قبلی ندانسته با رویکارآمدن هر امیر جدید نظر به تقاضای وقت امتیازات بیشتری کسب کنند.
ماده دوم معاهده سال 1921 کابل تعهد ماده پنجم معاهده راولپندی را در مورد خط دیورند تایید می‌نماید. اما مطابق به ماده چهاردهم، معاهده مذکور موقتی بوده صرف برای سه سال اعتبار داشت و طرفین با اطلاع قبلی یک‌ساله می‌توانستد آن را ملغی اعلان کنند. [xiii]
بر همین اساس در ماه جون سال ۱۹۲۵م لارد بیرکنهد، وزیر مستعمرات بریتانیا (Lord Birkenhead in a memorandum circulated in June 1925)
بعد از ختم سه سال از معاهده ۱۹۲۱م کابل طی یک یادداشت رسمی به پارلمان انگلیستان تآیید می‌کند که “این معاهده برای سه سال اعتبار داشت و اکنون بعد از گذشت سه سال این معاهده از جانب طرفین با ارائهٔ یکسال یادداشت قبلی قابل فسخ می‌باشد”[xiv].
ادامه دارد…
نویسنده: دوکتور نور احمد خالدی
